توسعه صنعت فولاد از مسیر دانش‌بنیان‌ها
دنیای معدن-کتایون ملکی : انتخاب شعار «تولید؛ دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین» به عنوان شعار سال در صورت اجرایی شدن در بخش صنایع معدنی می‌تواند به انقلابی جدید در صنعت فولاد کشور منجر شود.
صنعت فولاد ایران در سال‌های اخیر با اجرای طرح‌های توسعه و احداث واحدهای جدید در تلاش است تا علاوه بر تامین نیاز بازار داخلی کشور، حضوری فعال در صادرات داشته باشد. چنین دیدگاهی توانست صادرات فولاد را در میان پرچمداران صادرات غیر نفتی قرار دهد و بیش از پیش به شعار «معدن به جای نفت» رنگ و بوی واقعیت بدهد. اما با تشدید تحریم‌ها و قرار گرفتن صنعت فولاد در این لیست، مسیر پیش رو و دست یافتن به هدف تولید ۵۵ میلیون تن فولاد خام در چشم انداز ۱۴۰۴، کمی سخت شد. هرچند در اختیار داشتن ذخایر غنی از سنگ‌آهن و گاز در کنار نیروی انسانی عوامل مهم در توسعه این صنعت بود، اما نباید فراموش کرد که صنعت فولاد برای رقابت با دنیا نیازمند تعامل با دنیا و استفاده از تجهیزات و دانش فنی روز بود تا با افزایش بهره‌وری، توان رقابتی خود در بازارهای جهانی را افزایش دهد. تحریم‌ها درست در چنین شرایطی، صنعت فولاد را مورد هدف قرار داد، اما تاکید بر ساخت داخل و استفاده از دانش بومی توانست به کمک فولادی‌ها برای مقابله با تحریم‌ها بیاید. درواقع این موضوع در صدر برنامه فولادسازان قرار گرفت تا با افزایش تعاملات خود با دانشگاه و شرکت‌های دانش‌بنیان علاوه بر تامین نیاز خود، شاهد صرفه‌جویی ارزی نیز باشند.
تاکید بر این سیاست توانست صرفه‌جویی ارزی خوبی برای فولادسازان به همراه داشته باشد. درست در شرایطی که ذخیره ارزی کشور در شرایط بحرانی قرار گرفت و تامین ارز برای واردات تجهیزات کاری سخت و زمان‌بر بود، اما در آن سوی ماجرا وضع تحریم‌ها، خرید و واردات تجهیزات از کشورهای دیگر به ویژه کشورهای اروپایی را با موانعی همراه می‌کرد که علاوه بر زمان‌بر بودن، منجر به افزایش قیمت تمام شده می‌شد.
در چنین شرایطی حرکت به سمت ساخت داخل تصمیمی بود که توانست علاوه بر افزایش تولید در بخش فولاد، در سویی دیگر شرکت‌های دانش‌بنیان را از حاشیه به میدان آورده و فعالیت آنها را پررنگ‌تر از گذشته کند. در همین دوران سندهای همکاری متفاوتی بین تولیدکنندگان فولادی و شرکت‌های دانش‌بنیان و دانشگاه‌ها به امضا رسید. این اتفاق توانست تا حدودی شعار ارتباط صنعت و دانشگاه را محقق کند به صورتی که بسیاری از تولیدکنندگان فولاد با دانشگاه‌های صنعتی کشور وارد همکاری جدید شدند تا بخشی از نیاز خود در حوزه تحقیق و توسعه را با همکاری دانشگاه‌ها تامین کنند.
البته در کنار این موضوع سرمایه‌گذاری در واحدهای تحقیق و توسعه نیز افزایشی شد، زیرا مدیران فولادی می‌دانستند به هر میزان در حوزه تحقیق و توسعه سرمایه‌گذاری کنند، نتیجه مثبت آن را در افزایش بهره‌وری مشاهده می‌کنند و در نهایت بر نمادهای بورسی نیز اثرگذار خواهد بود. اتفاقی که حمایت سهامداران را در آشفته بازار بورس از نمادهای فلزی و معدنی افزایش داد.
اما به دنبال این تجربه و با نام‌گذاری صورت گرفته برای سال جاری، می‌توان شرایط را بهتر از سال‌های گذشته پیش‌بینی کرد. با تاکید بر تولید و توسعه دانش‌بنیان‌ها، می‌توان انتظار داشت تعامل بین فولادی‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان بیش از گذشته شده و این همکاری منجر به افزایش صرفه‌جویی ارزی و افزایش توان فنی ایران شود. امروز صنعت فولاد در بخش ساخت برخی قطعات خود می‌تواند با کشورهای دیگر وارد همکاری شود. درواقع انتقال دانش فنی و تجهیزات و قطعات می‌تواند محل درآمدی جدید برای این صنعت باشد و جایگاه آن را در این زمینه ارتقا دهد. از سویی دیگر این همکاری به اشتغال‌زایی در هر دو سوی ماجرا یعنی واحدهای فولادی و دانش‌بنیانی منجر خواهد شد و ضلع سوم این شعار را محقق می‌کند.
صنعت فولاد در سال‌های اخیر با توسعه خطوط تولیدی و حتی حضور در بالا دست یعنی ایجاد معاونت معدنی، اشتغال‌زایی خوبی به همراه داشته است که تقویت برنامه‌های تولیدی می‌تواند این میزان را افزایش دهد. در واقع تحقق شعار امسال می‌تواند تحولی نو در صنعت فولاد ایجاد کرده و با قرارگیری دانش‌بنیان در کنار این صنعت، مسیر توسعه را از نظر زمانی کوتاه‌تر کرده و موانع موجود در حوزه واردات دانش فنی و تجهیزات را کاهش دهد.
با چنین اتفاقی حضور در بازارهای بین‌المللی نیز پررنگ تر خواهد بود و این حوزه می‌تواند نقش‌آفرینی بیشتری در اقتصاد غیر نفتی داشته باشد. اما فراموش نکنیم لازمه بهره‌مندی از دانش بومی و دانش‌بنیان تامین زیرساخت‌های موردنیاز صنعت فولاد است. فعالان این صنعت سال گذشته را با نگرانی‌هایی در حوزه تامین انرژی و مواد اولیه به پایان رساندند و حال در صورت بروز وقایع سال گذشته، چندان نمی‌توان به افزایش تولید چشم دوخت حتی اگر فولاد در مسیر دانش‌بنیان حرکت کند. درنتیجه لازمه تحقق شعار سال، تمرکز بر تامین تمامی نیازهای این صنعت استراتژیک است.